تاریخچه بیمه عمر در ایران و جهان
بیمه عمر به شکل امروزی بعد از بیمه های دریایی و آتش سوزی بوجود آمد اما ریشه بسیار کهن دارد . در زمان های بسیار قدیم در بعضی از شهرهای بزرگ انجمن ها یا صندوق هایی وجود داشت که افراد حق عضویت پرداخت میکردند و عضو انجمن یا صندوق میشدند و در صورت فوت یکی از اعضای انجمن به خانواده وی هزینه کفن و دفن و مبلغی به عنوان غرامت پرداخت میشد .
همچنین انجمن های نظامی یا حرفه ای در روم و یونان وجود داشتند که به همین شیوه عمل می کردند .تا قرن هفدهم در کشورهای اروپایی بیمه عمر بصورت شرط بندی روی فوت شخص ثالث بین دو نفر کم و بیش مرسوم بود اما چون در این شرط بندی یکی از طرفین طبعا آرزوی فوت شخص ثالث را داشت تا در شرط بندی برنده شود و شاید این آرزو اورا به توطئه ای وسوسه میکرد لذا بیمه عمر عملی ناپسند و بر خلاف مصالح جامعه و بر خلاف اخلاق شمرده میشد و از طرف مقامات قضایی و مذهبی هر از چند گاه ممنوع اعلام میشد .
اولین بیمه عمر درانگلستان و در زمان سلطنت الیزابت اول در سال 1583 میلادی برابر با سال 961 هجری شمسی در لندن برای ویلیام گیبنس (William Gibbons) صادر شد . مدت این بیمه نامه یکسال و نرخ حق بیمه 8% بود این بیمه عمر بانام خدا شروع شده بود و در پایان برای بیمه شده آرزوی سلامتی و طول عمر شده بود . از قضا ویلیام گیبنس در روزهای پایانی بیمه نامه فوت کرد و پس از دعواهای بسیار دریافت کنندگان حق بیمه یا به عبارتی طرف قرارداد که از تجار لندن بودند محکوم به پرداخت سرمایه بیمه شدند جالب است علت دعوا عدم شفافیت بیمه نامه از عبارت یکسال بود یکسال شمسی ؟ یا یکسال قمری ؟ چون سال قمری 10 روز کمتر از سال شمسی است اگر مدت را یک سال قمری در نظر میگرفتند سرمایه بیمه عمرقابل پرداخت نبود و اگر سال شمسی در نظر میگرفتند سرمایه بیمه عمر اقای گیبنس قابل پرداخت میشد .
در قرن شانزدهم میلادی بردگان که ارزش تجاری داشتند و از بندری به بندر دیگر جابجا میشدند مانند کالا بیمه میشدند . سپس بیمه گران این نوع بیمه را به سایر مسافرین کشتی گسترش دادند .
در قرن شانزدهم یک بانکدار ایتالیایی به نام لورنزو تونتی ( Lorenzo Tonti ) که در فرانسه زندگی میکرد برای رفع مشکلات مالی این دولت طرحی پیشنهاد کرد که بنام خود او به تونتین معروف شد . تونتین سازمانی بود که افراد هم سن صندوق هایی را تشکیل میدادند و هرکدام مبلغی را بصورت یکجا یا بصورت اقساط به صندوق میپرداختند تا کل مبلغ جمع آوری شده صرف خرید اوراق قرضه از خزانه دولت شود . بهره این وام بستگی به سن خریداران داشت به طوری که برای جوانان 5% و برای پیران 12/5 درصد بود در پایان کل مبلغ صندوق به همراه بهره بین اعضای زنده صندوق تقسیم میشد و صندوق منحل میشد . دولت های وقت هم بدلیل امکان تامین مالی و جمع آوری وجوه نقد جامعه مشوق این صندوق ها بودند به طوری که در سال 1906 در فرانسه قوانین جدیدی برای شرکت های تونتین وضع گردید .
در طول قرن نوزدهم با تلاش دانشمندانی همچون برنولی (Bernoulli ) و دپارسیوواولر (Deparcieux Euler) علم اکچوئری (Actuarial ) که تلفیقی از علم احتمالات و محاسبات مالی است بوجود آمد. از آن پس بیمه عمر از وضعیت شرط بندی و برد و باخت بیرون آمد و بر پایه محکم علم استوار گشت .
اولین شرکت بیمه عمر در سال 1762 میلادی در انگلستان تاسیس شد و اولین بررسی علمی درباره بیمه عمر در سال 1812 منتشر شد . از آن به بعد شرکت های بسیاری به صورت سهامی یا تعاونی در کشورهای اروپایی و آمریکا تاسیس شدند . در سال 1912 میلادی در کشورفرانسه 20 شرکت سهامی و 24 شرکت تونتینی و تعاونی و 19 شرکت خارجی به عملیات بیمه عمر اشتغال داشتند.
توسعه بیمه عمر در آمریکا پس از جنگ جهانی دوم بسیار چشمگیر بود بطوریکه در سال 1946 تعداد 473 شرکت و در سال 1972 تعداد 1805 شرکت به عملیات بیمه عمر مشغول بودند و در همین سال اندوخته ریاضی شرکت های بیمه این کشور بالغ بر 1505 میلیون دلار بود و تعداد 26 میلیون بیمه نامه جدید صادر شده بود .
بیمه عمر در ایران در سال 1314 به وسیله نمایندگی یک شرکت بیمه خارجی بنام ویکتوریا (Victoria Za Berlin ) آغاز شد و بیمه نامه با ریال یا ارز خارجی بنا به تقاضای بیمه شده صادر میشد .یک امضای بیمه نامه توسط نمایندگی شرکت بیمه در ایران و امضای دیگر در مرکز شرکت بیمه واقع در شهر برلین انجام میگرفت .اولین بیمه نامه ای که این شرکت در ایران صادر کرد از نوع عمر و پس انداز متعلق به یک تاجر تبریزی به نام جبار صالح نیا بود. این نمایندگی بیمه عمربعد از یکسال فعالیت منحل شد و تمام 150 بیمه عمری که در طول یکسال فعالیت صادر کرده بود با مجموع سرمایه هشت میلیون ریال و حق بیمه سالانه چهارصد هزار ریال به شرکت بیمه ایران که آن زمان تازه تاسیس شده بود واگذار کرد .
با تاسیس شرکت سهامی بیمه ایران در سال 1314 و تصویب قانون بیمه در هفتم اردیبهشت 1316 فصل جدیدی در کتاب صنعت بیمه و بیمه عمر در ایران ورق خورد هرچند بدلیل نبود دانش بیمه گری برای شروع کار مشکلات فراوانی پیش روی شرکت تازه تاسیس بیمه ایران بود بطوریکه دکتر آقایان از موسسین این شرکت در خاطرات خود چنین مینویسد : (( در ابتدا دارای دو شعبه بودیم آتش سوزی و حمل و نقل و همچنان درصدد پیدا کردن بیمه گر اتکایی برای بیمه عمر و حوادث بودیم ولی پیدا نمی کردیم چون ایران دارای احصائیه فوت نبود و بیمه گران اتکایی نمی توانستند حق بیمه را تعیین کنند و اصولا هم به علتی که در بالا گفته شد حاضر به معامله نبودند و برای رد پیشنهاد بهانه می آوردند . تا این که شرکت اونیون سوییس که خود نیز شرکت جدیدی بود قبول کرد و مدیر کل آن به تهران آمد و قراردا بیمه عمر و حوادث را هم امضا کردیم )). با این ترتیب شرکت بیمه ایران از سال 1315 یعنی یکسال بعد از تاسیس عملیات بیمه عمر را آغاز کرد و تا سال 1336 تنها شرکتی بود که در ایران بیمه عمر صادر میکرد تا اینکه در سال 1336 شرکت سهامی بیمه ملی و در سال 1340 شرکت سهامی بیمه امید نیز به عملیات بیمه عمر پرداختند .
برگرفته از کتاب بیمه عمر تالیف محمد ولی جوهریان ، انتشارات بیمه ایران
گردآوری : جواد قبادی